Wat zijn belemmeringen voor wetenschappers om activistisch te zijn?

Wetenschappers spelen een cruciale rol in het klimaatdebat, omdat zij in de afgelopen decennia overtuigend hebben aangetoond dat de aarde opwarmt met alle gevolgen van dien en dat de mens daarvoor verantwoordelijk is. Het is verder ook duidelijk dat politici niet altijd op tijd de juiste beslissingen hebben genomen en nog steeds nemen om de gevolgen van de opwarming zoveel mogelijk te beperken. Je zou misschien verwachten dat veel wetenschappers daardoor activistisch worden of zich in elk geval duidelijk uitspreken, maar dat blijkt niet altijd het geval. Er zijn verschillende belemmeringen die wetenschappers kunnen ervaren. De meest genoemde belemmering onder de zes wetenschappers die we spraken, is het behoud van een onafhankelijke positie en het objectief en integer willen zijn en blijven. Daarnaast kunnen er nog meer, soms persoonlijke, belemmeringen zijn.

#klimaatactivisme #wetenschap #objectiviteit #klimaatdebat

Dr. Christel van Eck, onderzoeker aan Amsterdam School of Communication Research van de Universiteit van Amsterdam doet onderzoek naar klimaatcommunicatie en -polarisatie. Zij zegt dat wetenschappers een belangrijke rol vervullen in het klimaatdebat: “Een studie van Kotcher en collega’s uit 2017 [1] toont aan dat klimaatwetenschappers de ruimte hebben om aan climate advocacy (publieke steun voor of aanbeveling van een bepaald doel of beleid, red.) te doen, omdat dit niet hun geloofwaardigheid aantast. Toch zijn er veel klimaatwetenschappers die om deze reden niet aan climate advocacy doen. Jammer, want wetenschappers vervullen een belangrijker positie in het klimaatdebat. Zij kunnen het vertrouwen in de klimaatwetenschap beschermen, verstevigen en beschermen. Zeker in een tijd waar fake news en klimaatscepsis, op onder andere social media, een grote rol spelen. Maar als je me dan vraagt of het de verantwoordelijkheid van de individuele wetenschapper is om zich daartoe te verhouden, dat wil ik niet stellen. Ik denk wel dat de wetenschap als geheel daar wat mee moet.”

Dr. Frits Hilgen, universitair hoofddocent Aardwetenschappen bij Universiteit Utrecht zegt hierover: “Aardwetenschappers spelen een belangrijke rol om informatie vanuit de wetenschap aan beleidsmakers en besluitvormers te verstrekken. Door hun achtergrond begrijpen zij als geen ander het belang van ingrijpende acties om de gevolgen van klimaatverandering zoveel mogelijk te beperken.”

Toch ervaren wetenschappers belemmeringen om activistisch te zijn en deze zijn, zoals gezegd, vaak persoonlijk. De vraag luidt ‘Wat zijn belemmeringen…?’ Aan de hand van gesprekken die zijn gevoerd met een zestal wetenschappers over hun kijk hierop, kwamen verschillende belemmeringen ter sprake die verderop toegelicht worden.

pexels-chokniti-khongchum-2280568.jpg

Afbeelding door Chokniti Khongchum via Pexels

Verlies van wetenschappelijke objectiviteit en integriteit

“Het idee leeft dat een wetenschapper waardevrij is en dat die zich niet persoonlijk kan uitspreken. Een belangrijke reden voor wetenschappers om niet activistisch te zijn of zich niet duidelijk uit te spreken, is dat zij zich dus zorgen maken over het verlies van hun wetenschappelijke objectiviteit en integriteit,” aldus Dr. Oscar van Vliet, medewerker kennisvalorisatie bij Universiteit Utrecht. Prof. Sybren Drijfhout, Senior onderzoeker Weer- en Klimaatmodellen bij het KNMI, zegt hierover: “Ik denk dat wetenschappers zich juist wel duidelijk uit spreken, maar het voorschrijven van de politiek is niet de rol van de wetenschapper. Ze geven advies en dat is altijd geplaatst in een als-dan-redenering. Wanneer je deze keuzes maakt, dan heeft dat mogelijke consequenties of omgekeerd: als je iets niet wil, dan moet je die maatregelen nemen (…). De wetenschap moet in gesprek zijn en blijven met hele politieke spectrum. Als ik me duidelijk zou engageren (persoonlijk bij betrekken, red.), dan is mijn functie als objectieve wetenschapper weg. Je wilt framing vermijden, maar wel proberen de juiste informatie te geven op basis waarvan de juiste keuzes kunnen worden gemaakt. Het gaat om de waarheid (conveniënt of niet). De waarde-afweging is niet aan mij.” Prof. Wilco Hazeleger, decaan van de Faculteit Geowetenschappen en hoogleraar Climate System Science aan de Universiteit Utrecht voegt hieraan toe: “Het ideale beeld is dat van de honest broker (neutrale partij, red.). Het gaat echter mis, wanneer de nuance die de wetenschap aanbrengt wordt weggehaald door de politiek. Ben ik een change-agent? Ik vind wel dat je er zeker iets van moet zeggen als informatie verdraaid of verkeerd ingezet wordt, maar je wil die onafhankelijke rol behouden. Die keuze stelt de wetenschappelijke overtuiging boven de activistische overtuiging.”

Geen primaire taak

Een andere belemmering kan zijn dat activistisch zijn niet behoort tot de primaire taken van de wetenschapper in kwestie. Er wordt niet voor betaald en er is vaak ook geen tijd voor. Dat wordt niet echt herkend tijdens de gesprekken. Uit onderzoek in Duitsland en de VS [2] blijkt dat een meerderheid van het publiek vindt dat wetenschappers wel degelijk pleitbezorgers voor klimaat gerelateerd beleid zijn en dat ook betrokkenheid wordt verwacht. Frits Hilgen: “In een verklaring [3] van meer dan 1500 wetenschappers ter ondersteuning van geweldloze directe actie (van Extinction Rebellion) tegen de passiviteit van de regering in verband met de klimaat- en ecologische crisis staat: De wetenschappelijke gemeenschap heeft al alle conventionele methoden geprobeerd om de aandacht op de crisis te vestigen. Wij zijn van mening dat de voortdurende passiviteit van de regering ten aanzien van de klimaat- en ecologische crisis nu vreedzaam en geweldloos protest en directe actie rechtvaardigt, zelfs als dit verder gaat dan de grenzen van de huidige wet.
Zij ondersteunen hiermee dus klimaatactivisme. Het gaat hier niet om deelname daaraan door de wetenschappers zelf, hoewel dat ook wel gebeurt. Het is in ieder geval een voorbeeld van hoe wetenschappers zich duidelijk uit spreken in het debat.”

Onvoldoende vaardigheden/niet bij jouw persoon passen

Oscar van Vliet: “Sommige wetenschappers hebben goede communicatieve vaardigheden, maar niet allemaal. Wetenschappers kunnen vaak heel rationele debatten voeren, maar in het huidige medialandschap gaat wat je vertelt sneller en komt er steeds vaker en van meer kanten reactie. Ik kan persoonlijk niet zo goed omgaan met die hoge reactiesnelheid en ik treed dus niet op de voorgrond.” Wilco Hazeleger geeft aan dat je vooral jezelf moet blijven bevragen en je moet voorbereiden op wat je kunt veroorzaken: “Als je heel activistisch bent en de media-arena instapt, dan moet je weten wat dat voor gevolgen kan hebben.” Wetenschappers zouden hier wel in getraind moet worden volgens Oscar van Vliet: “Een mediatraining is zeker goed voor wetenschappers en aio’s zouden dit moeten krijgen. Als wetenschapper moet je je verhaal goed kunnen verkopen. Dat is steeds meer een vereiste.”

Het is belangrijk voor wetenschappers om te weten wat de tactieken zijn die door bijvoorbeeld de fossiele brandstofindustrie gebruikt worden om hen aan te vallen en in diskrediet te brenge

Emotionele druk

Frits Hilgen: “Wetenschappers die meedoen aan het publieke of politieke debat over de klimaatwetenschap staan onder grote druk, zoals de angst om slecht nieuws te brengen of de discussie aan te gaan met mensen die de klimaatwetenschap wantrouwen of ontkennen. Het gaat vaak om directe problemen met verhoogde risico's; daarnaast hebben ze ook te maken met hoge werkdruk en lange werktijden.” Prof. Erik van Sebille, oceanograaf en klimaatwetenschapper bij Universiteit Utrecht, zegt: “Voor mij is de grens tussen mij als persoon en als wetenschapper aan het vervagen. Ik wil ook laten zien wat het met mij als mens doet en die emotie gebruiken. Dat ik praat over de zorgen die ik heb. Dat menselijke mis ik wel bij veel collega’s. In mijn ogen is de crisis zo groot dat het geen zin meer heeft om honest broker te zijn. Ik maak me zoveel zorgen, dat ik wel moet gaan roepen. Dat is misschien wel makkelijk in mijn positie. Ik heb bijvoorbeeld gelukkig nog weinig last van online intimidatie.” Frits Hilgen vervolgt: “Het is belangrijk voor wetenschappers om te weten wat de tactieken zijn die door bijvoorbeeld de fossiele brandstofindustrie gebruikt worden om hen aan te vallen en in diskrediet te brengen. Dit wordt in detail beschreven in het boek ‘The new climate war’ van Michael Mann [4], eerste auteur van het beruchte ‘hockeystick-verhaal’ in Nature uit 1998 en een van de aardwetenschappers die zich wel duidelijk uitspreekt en ook steun geeft aan jonge mensen en kinderen die zich activistisch opstellen, omdat ze zich ernstig zorgen over de toekomst van onze planeet en die van zichzelf en toekomstige generaties.”

Angst om te falen

Bang zijn om te falen, omdat je maar een klein stukje onderzoekt en zoveel factoren een rol spelen bij klimaatverandering, kan ook belemmerend werken. Christel van Eck: “Omdat de klimaatwetenschap complex is, is het uitdagend om dit op een begrijpelijke manier te communiceren naar het publiek. Het is lastig om iets wat zo abstract is, niet een ver-van-mijn-bed-show te laten zijn, maar dichtbij te brengen. Een andere uitdaging op communicatiegebied is ‘Hoe communiceer je onzekerheden in jouw onderzoek?’.” Oscar van Vliet zegt hierover: “Dit klinkt als het imposter syndrome: het gevoel dat je niet slim of bekend genoeg bent om je uit te mogen of kunnen spreken. In het klimaatdebat is het echter zo dat alle onderzoeken dezelfde richting uitwijzen. Daar is weinig onzekerheid over.”

Peer pressure

Christel van Eck hoorde tijdens haar onderzoek verschillende jonge onderzoekers ook druk vanuit anderen noemen als belemmering: “Ze zeggen dan ‘Bij ons op de afdeling...’ Veel jonge onderzoekers leren dat je heel voorzichtig moet zijn en dat je niet op de voorgrond mag treden en dat meedoen aan acties je geloofwaardigheid aantast.” Erik van Sebille herkent dit: “Collega’s die zeggen: ‘Blijf nou neutraal.’ Dat je altijd de honest broker moet zijn. Bang zijn om boven het maaiveld uit te komen. Dat is voor mij persoonlijk geen belemmering meer.”

Kansen op de arbeidsmarkt

Frits Hilgen: “Als jonge wetenschapper maak je je misschien zorgen of je uitspreken jouw kansen op de arbeidsmarkt verkleinen. Daarbij speelt een rol dat er veel informatie over je op internet te vinden is, ook als je de activistisch kant op gaat.” Oscar van Vliet zegt hierover: “Als je niet naar buiten treedt, kan je niets fout doen. Als je een beetje naar buiten treedt, dan kan het fout gaan. Als je daarmee om kunt gaan, kan het je juist helpen en verder brengen.”

Psychologische factoren

Frits Hilgen: “Mensen ondervinden nu al psychische problemen, die direct of indirect het gevolg zijn van de klimaatveranderingen. Angst en woede, en een gevoel van machteloosheid spelen daarbij vaak een grote rol. Dit laatste geldt ook voor klimaatonderzoekers, want die hebben als geen ander in de gaten wat ons in de toekomst te wachten staat als we niet snel ingrijpen.” Oscar van Vliet beaamt dat: “Het voelt soms als vechten tegen de bierkaai. Dat gaat een beetje in de richting van ‘Wat heeft het voor zin?’” Frits Hilgen: “Ook kunnen aardwetenschappers te maken krijgen met negatieve invloeden van sociale of culturele aard, zoals het gemis aan steun van hun naaste familie voor hun werk, spanningen ook van politieke aard in hun vaste relaties en problemen met betrekking tot hun geloof. Dit kan bijzonder demotiverend werken, omdat verwanten en onze waarden vaak belangrijke factoren zijn voor het werk van (aard)wetenschappers.”
Al met al zijn er dus diverse belemmeringen te noemen, maar die gelden niet voor iedereen en zijn sterk persoonsafhankelijk. Wat in ieder geval uit deze gesprekken gehaald kan worden, is dat de wetenschap zich meer om communicatie moet bekommeren

Hoe kwam dit antwoord tot stand?

Dit antwoord is geschreven door Marit Kunnen van de KlimaatHelpdesk Redactie
Geïnterviewde experts: Christel van Eck, Erik van Sebille, Frits Hilgen, Oscar van Vliet, Sybren Drijfhout, Wilco Hazeleger
Gepubliceerd op: 8 december 2021

Wat vond je van dit antwoord? Geef ons je mening!

[1] Kotcher, J.E., Myers, T.A., Vraga, E.K., Stenhouse, N., Meibach E.W. (2017). Does Engagement in Advocacy Hurt the Credibility of Scientists? Results from a Randomized National Survey Experiment. Environmental Communication Volume 11, 2017 - Issue 3 Pages 415-429 https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/17524032.2016.1275736

[2] Cologna, V, Knutti, R., Oreskes, N. & Siegrist, M. (2021). Majority of German Citizens, US citizens and climat scientist support policy advocacy by climate researchers and expect greater political engagement. Environmental Research Letters 16 024011 https://doi.org/10.1088/1748-9326/abd4ac

[3] CPR News (2019). Should Climate Scientists Be Climate Activists? One Tells Us ‘We Can’t Wait Any Longer’ For Action, geraadpleegd op 24-11-2021 https://www.cpr.org/2019/12/05/should-climate-scientists-be-climate-activists-one-tells-us-we-cant-wait-any-longer-for-action/

[4] Mann, Michael. 2021. The New Climate War. The fight to take back our planet. Scribe publications, 351 pp. .

©De tekst is beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen 4.0 Internationaal, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de gebruiksvoorwaarden voor meer informatie.