Wat is de bijdrage van (Nederlandse) veeteelt op de Nederlandse uitstoot van broeikasgassen?

Dit antwoord gaat specifiek over de uitstoot waar Nederland op afgerekend wordt in het Klimaatakkoord, zoals gerapporteerd aan de IPCC, maar de productie en import van bijvoorbeeld soja veevoeder veroorzaakt ook uitstoot van broeikasgassen. Deze factoren zijn in onderstaande berekeningen niet meegenomen.

Alle sectoren in Nederland stootten in 2018 188 megaton CO₂ eq. uit, 26,5 megaton daarvan kwam uit de landbouw [1]. Niet alle broeikasgassen hebben een even groot effect op de opwarming van de aarde. Zo is methaan (CH₄) ongeveer 28 keer zo sterk als CO₂. Lachgas (N₂O) is nog veel sterker; wel 298 keer zo sterk als CO₂. Broeikasgassen berekenen we in CO₂-equivalenten. Dat betekent dus dat we 1 kg methaan ‘tellen’ als 28 kg CO₂-equivalenten (CO₂ eq.) en 1 kg N₂O als 298 kg CO₂ eq.

In de grafiek hieronder zie je dat de veehouderij nauwelijks bijdraagt aan de CO₂ emissie, maar wel verantwoordelijk is voor 75% van de emissie van CH₄ (13 megaton CO₂-eq) en 45% van N₂O (3,6 megaton CO₂-eq).

Hoe ontstaan die emissies in de veehouderij? De bijdrage van de veehouderij loopt via vier sporen: fossiele energie, vertering van voer, mest en ammoniak. Hieronder zal ik per spoor een nadere toelichting geven.

Spoor 1: fossiele energie

Het eerste spoor betreft het gebruik van fossiele brandstoffen. Denk aan het gebruik van diesel voor de tractor of de elektriciteit die nodig is voor het koelen van de melk in de koeltank, of de verwarming en ventilatie in de stallen. Wanneer de energie afkomstig is van diesel, of van grijze stroom draagt de CO₂ die daarbij vrijkomt bij aan het broeikasgaseffect. De grootste bijdrage van CO₂ aan de landbouwemissies is toe te schrijven aan de glastuinbouw, de bijdrage van de veehouderij aan verbranding van fossiele brandstoffen is maar klein en wordt hier verwaarloosd. Het grootste gedeelte van het broeikaseffect door de veehouderij komt door CH₄, gevolgd door N₂O. Dit wordt uitgelegd in de drie andere sporen.

Spoor 2: dier

Methaan ontstaat in het maagdarmstelsel van dieren tijdens het verteren van voedsel. In het voedsel zitten organische stoffen, dit zijn de suikers, de vetten en de eiwitten in het voer. Om deze voedingstoffen beschikbaar te maken voor het dier, wordt het voedsel verteerd in het maagdarmstelsel van dieren. Bij het verteren van de organische stof onder zuurstofloze omstandigheden ontstaat, naast voor het lichaam nuttige bouwstoffen, ook CH₄.

Bij varkens gaat het om fermentatieprocessen in de darm, tijdens de darmvertering ontstaat CH₄ die het lichaam verlaat via scheetjes. Dat gebeurt trouwens ook bij mensen. Een varken produceert op deze manier ongeveer 5 gram CH₄ per dag. Bij koeien gaat het anders, koeien kunnen leven op gras omdat ze maar liefst vier magen hebben om dat te verteren. Het zijn herkauwers. De keerzijde is dat bij deze vertering veel CH₄ ontstaat in de pens. Dat komt het dier weer uit via de bek (als boeren). Een koe produceert op deze manier ongeveer 350 g CH₄ per dag. Dat is dus 70 keer meer dan een varken. Je begrijpt nu dus dat het terugdringen van de methaanuitstoot door de veehouderij een belangrijk aandachtspunt is, waar we veel onderzoek naar doen.

Spoor 3: mestopslag

Het derde spoor betreft de uitstoot van broeikasgassen uit de mest van de dieren. Bij opslag van de mest kan CH₄ en N₂O ontstaan. Als de mest onder zuurstofloze omstandigheden wordt opgeslagen, zoals in een mestput onder de stalvloer, ontstaat CH₄. Wanneer wel zuurstof beschikbaar is ontstaat N₂O. Zuurstof komt moeilijk in drijfmest (mest en urine samen), maar als je het mengt met stro of ander plantaardig materiaal maak je het luchtiger. Door de zuurstof kan vervolgens N₂O ontstaan. Dit gebeurt bijvoorbeeld in composthopen. Omdat de meeste mest in Nederland bewaard wordt als drijfmest is deze N₂O-bron in Nederland niet zo groot.

Spoor 4: bodem

Het vierde spoor waardoor door het houden van vee broeikasgassen ontstaat, loopt via de mest die op het land wordt uitgereden. Wanneer mest op het land ligt kan er veel zuurstof bij en ontstaat N₂O. Een tweede dierlijke N₂O bron vanuit de bodem ontstaat door ammoniak (NH₃). NH₃ komt net als CH₄ en N₂O uit de mest wanneer het is opgeslagen in de stal of in een mestsilo en na het uitrijden van de mest. Eenmaal in de lucht, blijft het daar niet, maar ‘valt’ het uiteindelijk weer ergens op de grond. Dat noemen we depositie. Een klein gedeelte van deze NH₃ reageert met zuurstof en wordt dan N₂O. Ongeveer 10% van alle N₂O is toe te schrijven aan deze zogenaamde ‘indirecte’ emissies en komt neer op zo’n 2% van de broeikasgasemissie uit de veehouderij. Niet alle emissies vanaf de bodem hebben dierlijke mest als oorsprong. Andere bronnen zijn bijvoorbeeld kunstmest en gewasresten.

In de figuur staan de bijdragen van de vier sporen aan de broeikasgasemissie uit de landbouw. Samenvattend kan geconcludeerd worden dat 14 procent van alle broeikasgasemissies in Nederland uit de landbouw komt en dat daarvan ca. 70% door de veehouderij veroorzaakt wordt en vooral bestaat uit CH₄ en N₂O. De grootste bijdrage wordt geleverd door CH₄ uit koeien en uit mest.